Του Μαξ Χάιβεν*
Η παγκόσμια πανδημία ξετυλίγεται εν μέσω ενός πλήθους εξεγέρσεων. Κάποιες είδαν τεράστιο αριθμό ανθρώπων να κατεβαίνει στους δρόμους και να αρνούνται να κυβερνηθούν, όπως η νικηφόρα απεργία των αγροτών στην Ινδία, οι προσπάθειες αντιμετώπισης του οικιστικού ζητήματος στο Βερολίνο, η μαζικότητα της αντίδρασης στην αστυνομική βία κατά των μαύρων στις ΗΠΑ και οι κινητοποιήσεις ενάντια στο νεοφιλελεύθερο καθεστώς στη Χιλή.
Αλλού, στην Τσιάπας, στην Κεράλα, στη Ροζάβα και σε ένα αρχιπέλαγος μικρότερων «ζωνών υπεράσπισης», οι εξεγέρσεις λαμβάνουν σταθερότερη μορφή, γιατί οι άνθρωποι επανεφευρίσκουν ή επαναδιεκδικούν την κοινοτική ζωή. Οι ιθαγενείς σε ολόκληρο τον κόσμο αρνούνται να αφήσουν τα εδάφη και τις ζωές τους να αποτελέσουν θυσία στο βωμό του εξορυκτικού καπιταλισμού. Ο μεγάλος παγκόσμιος αγώνας ενάντια στην κλιματική αποκάλυψη που επιφέρει ο καπιταλισμός κλιμακώνεται.
Αλλες εξεγέρσεις συντελούνται, επίσης, σε επίπεδο καθημερινότητας. Μια ολόκληρη γενιά ξεσηκώνεται ενάντια στο αυταρχικό καθεστώς της δυαδικής ταυτότητας φύλου, που σφυρηλατήθηκαν στο χωνευτήρι της καπιταλιστικής και αποικιακής πατριαρχίας. Άλλοι αρνούνται να χαρακτηριστούν ως παθολογικά «ψυχικά ασθενείς» επειδή είναι ευάλωτοι ή αλληλεξαρτημένοι. Είναι αυτοί που μαζί με τους queer, φεμινιστικούς και απο-αποικιοκρατικούς αγώνες επιδιώκουν να επανεφεύρουν τον ιστό της κοινωνικότητας, της αλληλοβοήθειας και της φροντίδας και έτσι να μας βοηθήσουν όλους να οραματιστούμε τα μέλλοντα που καλούμαστε να δημιουργήσουμε.
Τι συνδέει αυτούς τους αγώνες αυτή τη στιγμή, όταν η μοίρα του κόσμου βρίσκεται επί ξύλου κρεμάμενη; Ίσως δεν είναι μόνον αγώνες ενάντια στην κυριαρχία, αλλά αγώνες για να διηγηθούμε νέες συλλογικές ιστορίες για το ποιοι είμαστε ως ανθρώπινα όντα σε έναν αλληλεξαρτώμενο κόσμο. Αναζητώ το κοινό υπόγειο ρεύμα σε όλους αυτούς τους αγώνες. Παρά τις διαφορές και τις διαφωνίες, ανοίγουν όλοι μαζί ένα χώρο στον οποίο μπορούμε να φανταστούμε ποιοι είμαστε «εμείς» και ποιοι μπορούμε να γίνουμε «εμείς», πέρα από την αποικιοκρατία και τον homo economicus, πολύτιμο υποκείμενο του καπιταλισμού, αλλά και τον ερειπωμένο κόσμο που φτιάχτηκε κατ’ εικόνα και ομοίωσή του. Ιστορίες που δεν διηγούνται μόνο θεωρητικά ή πολιτιστικά, αλλά και μέσω των ίδιων των πράξεών τους, που μας δείχνουν όχι μόνο ότι ένας άλλος κόσμος είναι εφικτός, αλλά ότι ήταν πάντα εδώ, ανάμεσά μας και δικός μας, στον αγώνα για την ελευθερία.
Αντιστεκόμαστε, αλλά δεν νικάμε προς το παρόν. Σήμερα δεν έχουμε άλλη επιλογή από τη νίκη, αν και δεν ξέρουμε ακόμα τι θα σημαίνει αυτή η νίκη. Αυτό που φαίνεται όλο και πιο ξεκάθαρα είναι πως οι άνθρωποι, όπου κι αν βρίσκονται, επανεφευρίσκουν τον κόσμο με ένα εκατομμύριο διαφορετικούς τρόπους. Στη σκιά ενός παγκόσμιου καπιταλιστικού συστήματος, που επιδιώκει να μετατρέψει όλες τις μορφές ανθρώπινης συνεργασίας και φροντίδας σε εμπορεύσιμες, αναπτύσσουμε νέες μεθόδους σχέσεων μεταξύ μας, νέους τρόπους να φανταζόμαστε να εφαρμόζουμε τη συλλογική μας ερχόμενης δύναμης, νέους τρόπους άμεσης διακυβέρνησης, νέους τρόπους οργάνωσης μιας οικονομίας που θα μας συντηρήσει ενωτικά με την πολύπλοκη γη μας. Αφηγούμενη την ιστορία της συλλογικής μας άρνησης και της επανεφεύρεσης μέσω των έργων μας, χτίζουμε μια νέα παγκόσμια αλήθεια μέσα στα ερείπια του παλιού κόσμου.
Ενάντια στον homo oeconomicus
Η Ανθρωπότητα βρίσκεται σε ένα ιστορικό σταυροδρόμι, σε μια εποχή που η τεχνολογία μας είναι ικανή να αλλάξει και να καταστρέψει την οικόσφαιρα, από την οποία εξαρτόμεθα. Και όμως σε αυτήν την επικίνδυνη στιγμή, ακόμη και η αντίληψή μας για το ποιοί είμαστε και για ποιό είμαστε ικανοί έχει διαμορφωθεί από το ίδιο το σύστημα του παγκόσμιου ρατσιστικού καπιταλισμού που μας οδήγησε στη δεινή αυτή κατάσταση.
Η Τζαμαϊκανή συγγραφέας Sylvia Wynter θεωρεί ότι μάλλον είμαστε το μόνο [ζωικό] είδος που μεταμορφώνεται μέσα από ιστορίες. Ένα συνεργατικό είδος, που, οι ιστορίες που λέει για το ποιος και τι είναι το ποθητό, διαμορφώνουν θεμελιωδώς την κοινωνική οργάνωση, τις οικονομικές προβλέψεις και τον τρόπο που συνεργαζόμαστε και μεταξύ μας και με τον υπερ-ανθρώπινο («φυσικό») κόσμο. Μερικές φορές αυτές οι ιστορίες είναι συγκεκριμένες, συμπεροιλαμβάνουν κοινούς μύθους, αφηγήσεις και πολιτισμικά μέσα. Μερικές φορές είναι σιωπηρά, ενσωματώνονται σε ανείπωτες ιδεολογίες, σκεπάζονται με επιστημονικά επιχειρήματα ή κωδικοποιούνται στη θρησκεία. Μέσω της αφήγησης αυτής, που μεταμορφώνει, οι άνθρωποι δημιουργούν μια συγκλονιστική πολυπλοκότητα μορφών ζωής. Αυτές οι ιστορίες νοηματοδοτούνται από και βοηθούνται από την αναπαραγωγή κοσμολογιών που συχνά μένουν αδιαμφισβήτητες, αν και καθορίζουν τι σημαίνει να είσαι άνθρωπος, τι σημαίνει να παλεύεις με τους μοναδικούς μεταξύ μας δεσμούς και με τον κόσμο. Υπό αυτή την έννοια, οι συλλογικές ιστορίες που διηγούμαστε είναι καθοριστικές για να φτάσουμε να αναγνωρίσουμε τις συνεργατικές μας δυνατότητες. Την ίδια ώρα, όμως, μπορούν να φέρουν πολύ εύκολα μνημειώδη σκληρότητα και βία, ειδικά όταν ορισμένοι άνθρωποι, μέσα από αυτές τις ιστορίες, χαρακτηρίζονται ως υπάνθρωποι, ή όταν ο κυρίαρχος μύθος του ανθρώπου διαμορφώνεται από λογικές κυριαρχίας.
Το σημερινό παγκόσμιο καθεστώς του νεοαποικιακού ρατσιστικού καπιταλισμού παραμένει στη θέση του ακριβώς εξαιτίας μιας τέτοιας κοσμολογίας, ένα αυτοδιαιωνιζόμενο σύνολο ιστοριών για το τι σημαίνει να είσαι άνθρωπος. Όπως υποστηρίζει η Wynter, αυτή η κοσμολογία ήταν υπό ανάπτυξη πριν ακόμη την εισβολή στην Αμερική το 1492 από τις ευρωπαϊκές αρσενικές ελίτ και σήμερα χτίζεται γύρω από τη φιγούρα του αρτιμελούς, πλούσιου, ιδιοτελούς και ανταγωνιστικού λευκού άνδρα: του homo oeconomicus. Αναδρομικά, αυτή η μυθική φιγούρα παρουσιάζεται ως η φυσική και αληθινή έκφραση της ανθρώπινης φύσης: η επιβίωση του ισχυρότερου, ο πόλεμος όλων εναντίον όλων.
Ο μύθος του homo economicus ουσιαστικά αποκηρύσσει και υποτιμά άλλους τρόπους ανθρώπινης ύπαρξης, άλλους τρόπους οργάνωσης της κοινωνικής, πολιτικής και οικονομικής ζωής. προκειμένου να παρουσιάσει τη δική του βασιλεία ως φυσική, δικαιολογημένη και αναπόφευκτη- με ρίζες στο παγκοσμίως καθοριστικό διατλαντικό δουλεμπόριο και με την εναντίωση στο μαύρο δέρμα (anti-blackness) ως θεμελιώδη πλατφόρμα του. Σφυρηλατημένη σε πέντε αιώνες αντιμετώπισης των μη Ευρωπαίων ως υπανθρώπων, καθώς και της υποταγής των γυναικών και της εκμετάλλευσης της γης, η ιστορία του homo economicus εξαπέλυσε μια μορφή παγκόσμιου καπιταλισμού που απειλεί να αφανίσει ακόμη και το ίδιο το είδος, την ανθρωπότητα, που το αφηγείται.
Παρά τις διαφορές και τις διαφωνίες τους, τα κοινωνικά κινήματα ανοίγουν ένα χώρο για να φανταστούμε ποιοι είμαστε «εμείς» και ποιοι «εμείς» μπορεί να γίνουμε ακόμη. Όπως υποστηρίζει ο Peter Fleming, σύμφωνα με τη Wynter, όσο διηγούμαστε στον εαυτό μας την ιστορία μιας κοινωνίας στην οποία ο homo economicus είναι ο κύριος χαρακτήρας, καταντάμε να συνδημιουργούμε αυτήν την κοινωνία. Και αυτή η κοινωνία καταστρέφει τον κόσμο καθώς εμείς, ο καθένας απομονωμένος, είμαστε αναγκασμένοι να επιδιώξουμε τον ανταγωνισμό, για να προστατευτούμε από την καταστροφική δύναμη αυτού του συστήματος, το οποίο συνδημιουργούμε. Είναι αυτή αποικιακή, καπιταλιστική κοινωνία προσανατολισμένη στον homo economicus που έχει δημιουργήσει την κλιματική κρίση. Σήμερα, η εξιδανίκευση αυτής της φιγούρας ενθαρρύνει δύο καταστροφικές πορείες δράσης: Από τη μία πλευρά, οι επιχειρηματικές ελίτ και οι νεοφιλελεύθεροι υποστηρίζουν ότι ο μόνος τρόπος για την αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής είναι να δοθεί κίνητρο στον homo economicus να λύσει το πρόβλημα μέσω φόρων άνθρακα, ανώτατων ορίων, όρων επί του εμπορίου, μεγαλοπρεπή σχέδια και επιδοτήσεις. Από την άλλη, οι αντιδραστικοί και οι οικοφασίστες επιμένουν σε έναν σκοτεινό «ρεαλισμό» μείωσης των πόρων που δικαιολογεί τη συνένωση των homo oeconomici σε ολοένα και πιο παρανοϊκά και βίαια εθνη-κράτη (ethnostates).
Το σύνολο ιστοριών που έχει κεντρική φυσιογνωμία τον homo economicus, υπονομεύει θεμελιωδώς ακριβώς τις μορφές παγκόσμιας αλληλεγγύης που χρειαζόμαστε για να αντιμετωπίσουμε τα παγκόσμια διλήμματά μας. Μας υπαγορεύει επίσης πως όσοι δεν μπορούν ή δεν θέλουν να ενστερνιστούν την αλήθεια του homo oeconomicus φταίνε μόνον οι ίδιοι για τη σκληρή τους μοίρα: ιθαγενείς που έχουν άλλες κοσμολογίες, ρατσιστικά ειδωμένοι (racialized) άνθρωποι που ποτέ δεν υπήρξε πρόθεση να γίνουν μέτοχοι του καπιταλισμού ως οτιδήποτε άλλο, πέρα από σκλάβοι ή εργάτες, γυναίκες και τρανς άτομα που αρνούνται να συμμορφωθούν με την πατριαρχική λογική του ανταγωνισμού και της αδιαφορίας, όλοι εκείνοι που δεν θεωρούνται «ικανοί» μέσα στην καπιταλιστική λογική του δούλευε – και – ανταγωνίσου. Όλα αυτά, και πολλά ακόμη, παρουσιάζονται ως αποτυχημένα και καταδικασμένα.
Το μεγάλο ψέμα του παγκόσμιου αποικιοκρατικού καπιταλισμού, στην παρούσα νεοφιλελεύθερη εκδήλωσή του, είναι ότι όλοι μπορούμε να είμαστε ή να γίνουμε homo oeconomicus ή, ακόμη περσότερο, ότι ήμασταν πάντα τέτοιοι, σε όλη μας την ιστορία, και ότι αυτοί που θα επιβιώσουν και θα τιμούνται είναι όσοι έχουν αποδεχτεί πλήρως αυτήν την πραγματικότητα.
Αλλά, στην όντως πραγματικότητα, ελάχιστοι μπορούν ή θα καταφέρουν να μιμηθούν τη μορφή του, θα βοηθήσουν στην αναπαραγωγή του κόσμου του και θα αποκομίσουν οφέλη. Εκτός αυτού, η πραγματικότητα είναι ότι αυτή η μορφή [ανθρώπου, ο homo oeconomicus] δεν έχει σχεδόν καμία σχέση με το πώς πραγματικά ζούμε τις ζωές μας, οι οποίες συντηρούνται και αποκτούν νόημα μέσα από σχέσεις αμοιβαιότητας, φροντίδας, εξάρτησης, μη ανταγωνιστικής ανταλλαγής και αυτό που αποκαλεί ο Richard Gilman-Opalsky τον «κομμουνισμό της αγάπης». Άλλες κοσμολογίες υπήρχαν και συνεχίζουν να υπάρχουν, άλλοι τρόποι προσέγγισης του γρίφου του της ύπαρξής μας και των δυνάμεών μας να συνεργαζόμαστε και να διαμορφώνουμε όλοι μαζί τον κόσμο μας.
Ο στόχος που έχουμε μπροστά μας δεν είναι μόνο να αντισταθούμε στον κόσμο που φτιάχτηκε από και για τον homo oeconomicus, αλλά, δρώντας συλλογικά, να αποδείξουμε στους εαυτούς μας ότι μπορούμε να διηγηθούμε μια ριζικά διαφορετική ιστορία για το ποιοι είμαστε και, διηγούμενοι, να την κάνουμε την αληθινή μας ιστορία.
Ο αγώνας για τις Ανθρωπότητες, στον πληθυντικό
Πιστεύω πως πολλά από τα κινήματα που έχουμε δει την τελευταία δεκαετία, παρά την τεράστια ποικιλομορφία και τις άφθονες διαφωνίες τους, σε ένα επίπεδο μοιράζονται τη σιωπηρή ή ρητή απόρριψη το ζοφερό μοντέλο του homo oeconomicus. Το κάθε ένα, με τον τρόπο του, είτε προτείνει είτε πειραματίζεται με άλλους, αντιαποικιακούς και αντικαπιταλιστικούς τρόπους της ανθρώπινης ύπαρξης. Αν και κανένα από τα κινήματα δεν είναι τέλειο και απαλλαγμένο από αντιφάσεις, ωστόσο όλα βασίζονται και βοηθούν στην αφήγηση μιας διαφορετικής ιστορίας σχετικά με το ποιος και τι έχει σημασία, τι έχει αξία στον κόσμο και τι σημαίνει να είσαι μέρος ενός είδους με το μοναδικό δύναμη να διαμορφώσει δραστικά τον κόσμο του.
Για παράδειγμα, στη Χιλή και την Αργεντινή, ο φεμινισμός ήταν στην πρώτη γραμμή των εξεγέρσεων κατά του νεοφιλελευθερισμού, δίνοντας προτεραιότητα όχι μόνο στην αναπαραγωγική δικαιοσύνη, αλλά και στη σημασία του έργου της κοινωνικής αναπαραγωγής, του οποίου η υποτίμηση ήταν πάντα στον πυρήνα του καπιταλιστικού μοντέλου. Αυτά τα κινήματα προωθούν τη λογική της φροντίδας, της αμοιβαιότητας και της ενεργής εμπλοκής στο οικολογικό ζήτημα, βάζοντάς τα στη θέση της αποικιοκρατικής καπιταλιστικής κοσμοθεώρησης, στην οποία ο ανταγωνισμός και η εξόρυξη είναι το κλειδί. Από τη Βηρυτό στη Λευκορωσία και τη Βραζιλία, η νεολαία ξεσηκώνεται για να απορρίψει καθεστώτα που κρίνουν ποιος πρέπει να ζήσει και ποιος να πεθάνει ή να αφεθεί στη μοίρα του, να υποφέρει. Στην Ευρώπη και σε όλο τον κόσμο, η νεολαία επαναλαμβάνει μιαν ολοένα και πιο απελπισμένη κραυγή, που λέει πως το μέλλον της δεν θα ακυρωθεί από την εταιρική κλιματική τρομοκρατία, και απαιτεί από εκείνους που ισχυρίζονται ότι εκπροσωπούν τον «λαό» να κινηθούν πέρα από την υπακοή τους στην δεισιδαιμονία πως πρώτα πρέπει να έρχονται πάντα οι αγορές. Άλλοι παίρνουν το θέμα του κλίματος στα χέρια τους, με ενέργειες που κυμαίνονται από τη δημιουργία νέων οικολογικών κοινοτήτων και την ανάληψη κοινών πρωτοβουλιών έως κάποιες ακτιβιστικές μορφές σαμποτάζ.
Σε όλο τον κόσμο, νέα συνδικαλιστικά ρεύματα και ρεύματα εργατικού ακτιβισμού (συμπεριλαμβανομένων των εργαζομένων στην τεχνολογία) αμφισβητούν το νεοφιλελεύθερο ιδεώδες του ευέλικτου εργαζόμενου που ανταγωνίζεται με νύχια και με δόντια τους συναδέλφους του για το δικαίωμα στην επιβίωση. Σε αυτό μπορούμε να προσθέσουμε το κύμα αναζωογόνησης των κοινοτικών κήπων, των οικονομιών της γειτονιάς, των μεταβατικών πόλεων και των ριζοσοπαστικών πρακτικών αποανάπτυξης, που οραματίζονται την ανάπτυξη μιας εξεγερσιακής οικονομίας μέσα στα ερείπια του καπιταλισμού.
Το κίνημα των Μαύρων Ζωών [Black Lives], αν και στη σημερινή του μορφή ξεκίνησε στις Ηνωμένες Πολιτείες, έχει εμπνεύσει παγκόσμιες διαμαρτυρίες στις οποίες ηγήθηκαν μέλη της ευρύτερης αφρικανικής διασποράς, που πάντα τοποθετούνταν στο χαμηλότερο σκαλί της σκάλας της ανθρωπότητας αυτής που έχει το λευκό, ευρωπαίο homo oeconomicus στον κορυφαίο θώκο. Οι διαδηλώσεις που επιμένουν ότι οι ζωές των Μαύρων έχουν όντως σημασία έχουν μεταμορφώσει το πολιτικό πεδίο στις Ηνωμένες Πολιτείες, τον Καναδά, το Ηνωμένο Βασίλειο και αλλού.
Εμπνευσμένο από την αντίσταση των Νοτιοαφρικανών φοιτητών την περασμένη δεκαετία, το συγκεκριμένο κίνημα εδωσε ορμή σε ένα τεράστιο, αγωνιστικό κύμα που αφαίρεσε ή γκρέμνισε τα αγάλματα των προγόνων του homo oeconomicus: των αποικιοκρατών και καπιταλιστών πολέμαρχων της Ιστορίας που σήμερα, από το θώκο τους, επιβάλλουν υπακοή στη λευκή υπεροχή. Πέραν του απλού συμβολισμού, τα κινήματα αυτά έχουν στόχο να ανατρέψουν τον homo oeconomicus από τον θρόνο του και να εκδικηθούν την υπο- ανθρωποποίηση, από γενιά σε γενιά, σκλαβωμένων ανθρώπων, γυναικών, τρανς και μη-δυαδικών ανθρώπων, ατόμων με αναπηρία και εργαζομένων. Και από πάνω, σε αυτά πρέπει να προσθέσουμε την καταπληκτική, φαντασιακή και πολιτική ισχύ που συγκεντρώνουν τα αιτήματα για κατάργηση των φυλακών και της αστυνομίας, τα οποία συχνά πηγάζουν από την πρωτοπορία των ίδιων των φυλακισμένων. Η επιμονή μας στην ανθρωπιά όσων είναι έγκλειστοι υπονομεύει τα θεμελια των δεδομένων του homo oeconomicus, και στέκεται ενάντια στην αδυσώπητη υπ-ανθρωποποίηση και την μετατροπή τους [των φυλακισμένων] σε αποδιοπομπαίους τράγους, ώστε να δικαιολογούν το καθεστώς «σωφρονιστικής» εκδίκησης.
Ομοίως, οι εξεγέρσεις των ιθαγενών σε όλο τον κόσμο, ιδίως στον Καναδά, τη Βραζιλία, την Ινδία και τις Ηνωμένες Πολιτείες, αντιπροσωπεύουν την εκ νέου ανάδυση εκείνων των μορφών ανθρώπινης ύπαρξης που έχουν επιζήσει από τους πολέμους που στόχευαν στην εξόντωσή τους και που διεξήγαγε εναντίον τους ο αποικιοκρατικός καπιταλισμός. Αυτοί είναι που τώρα εμφανίζονται στην παγκόσμια σκηνή για να ηγηθούν της ανατρεπτικής παλίρροιας. Η αμετακίνητη αποφασιστικότητα του παλαιστινιακού λαού συνεχίζει να έχει παγκόσμια απήχηση, γνωρίζοντας πως όποιες τεχνικές απο- ανθρωποποίησης επιτρέψουμε να εφαρμοστούν εναντίον των Παλαιστινίων αργά ή γρήγορα θα εφαρμοστούν σε όλους μας.
Στη Ροζάβα, στην Τσιάπας και σε ένα πλήθος μικρότερων θυλάκων όπως τα ZAD [zone à défendre, ζώνες άμυνας] ή ένα αρχιπέλαγος καταλήψεων και κοινωνικών κέντρων, ακτιβιστές που έχουν ξανακερδίσει τη θέση τους στη Γη, με τη γη, ως μέρος της γης που είναι χώρος μνήμης και επανεφεύρεσης της σημασίας του ανθρώπου.
Τα κινήματα, με τον δικό τους τρόπο, είτε προτείνουν είτε πειραματίζονται με άλλους, αντιαποικιακούς και αντικαπιταλιστικούς, τρόπους ύπαρξής μας ως ανθρώπων. Ωστόσο, οι σημερινοί αγώνες δεν είναι ορατοί μόνο στους δρόμους και στα οδοφράγματα, όσο σημαντικά κι αν είναι αυτά. Εμφανίζονται και στο επίπεδο της καθημερινότητας.
Οι ακτιβιστές του τομέα της υγείας επιμένουν ότι η κατάθλιψη και το άγχος μιας ολόκληρης γενιάς δεν είναι προσωπικές αποτυχίες αλλά δημόσια, κοινά προβλήματα, συμπεριλαμβανομένου του εγκλωβισμού σε ένα φονικό σύστημα – αυτό, χωρίς να μειώνουν τη ζωτική υποστήριξη που λαμβάνουν πολλοί από τα ψυχοφάρμακα. Οι νέοι σήμερα, που οι μεγαλύτεροι τους απορρίπτουν ως κακομαθημένη γενιά, μαθαίνουν από την εμπειρία δεκαετιών των ακτιβιστών αναπηρίας πώς να οικοδομούν κοινότητες φροντίδας και αλληλοβοήθειας μπροστά σε μια απολύτως δικαιολογημένη «επιδημία» αυτού που το βιοϊατρικό σύστημα ταξινομεί ως «ψυχική ασθένεια». Με αυτή την οπτική, να είσαι άνθρωπος πάει να πει να είσαι ευάλωτος και ο ένας να εξαρτάται από τον άλλον, κάτι πάρα πολύ διαφορετικό από την άθλια, αλλοτριωμένη, ανταγωνιστική εκδοχή του ανθρώπου που προωθεί ο αποικιοκρατικός καπιταλισμός. Αυτά τα κινήματα, επίσης, διδάσκονται από την ιστορία των queer και τρανς αγώνων, που συνεχίζονται μέχρι σήμερα, και των οποίων η άρνηση να υποκύψουν ήσυχα στο AIDS κατέδειξε πώς οι ιοί (συμπεριλαμβανομένου του SARS-Cov2) είναι εκ αρχής και πάντα πολιτικοί.
Τέτοια κινήματα είναι εμπνευσμένα από την μακρά κληρονομιά των φεμινιστικών οργανώσεων, όπου το προσωπικό ήταν πάντα πολιτικό, αναγνώριση που γίνεται εμβληματική από ένα νέο κύμα αγώνων για την αναπαραγωγική ελευθερία, που δείχνει ξεκάθαρα τους δεσμούς και τον τρόπο με τον οποίο πατριαρχία και ρατσιστικός καπιταλισμός λειτουργούσαν πάντα μαζί. -χέρι. Σε έναν κόσμο που επιμένει να μας βάζει να επιλέξουμε ανάμεσα στον ατομικισμό ή την απο-ανθρωποποίηση, πρέπει να γίνουμε πολλοί για να επανεφεύρουμε νέες μορφές συγγένειας, αλληλεγγύης, συλλογικής δύναμης, αγάπης, ευημερίας και χαράς, κι αυτό είναι που διακυβεύεται.
Το απατηλά απλό, βαθιά έντιμο σύνθημα «κανείς δεν είναι παράνομος» χτυπά κατευθείαν στη σάπια καρδιά της μαλθουσιανής αρχής του αποικιοκρατικού καπιταλισμού και αψηφά την εξουσία των συνόρων στο να καθορίσουν ποιος θα ζήσει και ποιος θα πεθάνει, με βάση φανταστικές διακρίσεις που έγιναν βίαια πραγματικές σε πέντε αιώνες ρατσιστικού ιμπεριαλισμού. Ομοίως, οι εκκλήσεις τόσο για ένα παγκόσμιο βασικό εγγυημένο εισόδημα όσο και για βασικές εγγυημένες παροχές υπηρεσιών, δεν ξεκινάνε από τον μύθο της αήθους σπανιότητας, αλλά από την υπόσχεση της παγκόσμιας αφθονίας, μια υπόσχεση που μέχρι στιγμής μας την αρνείται η φρικτά ρατσιστική παγκόσμια κατανομή του πλούτου, το κατάλοιπο των πέντε αιώνων αποικιακής λεηλασίας.
Τα τελευταία δέκα χρόνια έχουμε επίσης δει αγώνες που δεν ταιριάζουν απόλυτα σε ένα τέτοιο όραμα ή οι οποίοι κινούνται από αντιφατικές τάσεις. Οι εξεγέρσεις στον Αραβικό κόσμο, το παγκόσμιο κίνημα Occupy, το κίνημα των πλατειών στην Ισπανία και την Ελλάδα, η αποκατάσταση του πάρκου Γκεζί στην Τουρκία, οι διαδηλώσεις στο Χονγκ Κονγκ και άλλοι αγώνες που οργάνωσαν καταλήψεις του δημόσιου χώρου, υποχρεωτικά ανοίχθηκαν και σε μια μεγάλη ποικιλία των ιδεολογικών θέσεων. Ωστόσο, μέσα σε αυτά, η ριζοσπαστική αριστερά έπαιξε κεντρικό ρόλο ώστε να ανοίξουν νέοι χώροι για τη βάση, τη συμμετοχική δημοκρατία και να δημιουργήσουν υποδομές συλλογικής μέριμνας και αλληλοβοήθειας. Έτσι, οδήγησαν θεμελιακά αυτούς τους αγώνες εκτός των συμβατικών ορίων της φιλελεύθερης αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας και τους μετέτρεψαν σε πειραματικές ζώνες για νέες μορφές ανθρώπινης συνεργασίας και αυτοδιάθεσης.
Ακόμη και η εκλογική στροφή, συμπεριλαμβανομένων των εκστρατειών του Κόρμπιν και του Σάντερς στον Βόρειο Ατλαντικό, όπως και η στροφή προς τους θεσμούς της τοπικής αυτοδιοίκησης σε μέρη της Νότιας Ευρώπης και πέραν αυτής, χαρακτηρίζονται από την άρνηση της άποψης πως το κράτος μπορεί να είναι κάτι περισσότερο από επιβολέας του νεοφιλελευθερισμού ή όχημα ενός δολοφονικού εθνικισμού. Έμαθαν από και έχτισαν επί της αισιοδοξίας του ροζ κύματος, την πρώτη δεκαετία του 21ου αιώνα, και ότι σήμερα ζωντανεύουν τις ελπίδες για την αναβίωσή της στη Λατινική Αμερική. Σε μια προσπάθεια να εκμεταλλευτούν (κάποιοι θα έλεγαν να συλλάβουν) τη δυναμική των κινημάτων της βάσης, οι νέοι αριστεροί κομματικοί σχηματισμοί αναγκάζονται να προχωρήσουν πέρα από το όραμα ενός καλύτερα διαχειριζόμενου καπιταλισμού και να αντιμετωπίσουν την ανάγκη αναμόρφωσης της πολιτικής σε επίπεδο της καθημερινής ζωής. Και όμως στον απόηχο των εκλογικών και πολιτικών τους ήττων, και για ακόμη μια φορά, τα κινήματα έρχονται αντιμέτωπα με το ερώτημα πώς οι επιθυμίες και τα όνειρα που εκφράζονται στους δρόμους μπορούν να βρουν τη δύναμη να αλλάξουν τον κόσμο.
Πέρα από ένα εκδικητικό σύστημα
Αν και επικεντρώνεται στους αγώνες της Μαύρης διασποράς και στις συγκεκριμένες μορφές καταπίεσης που αναδύονται από την κληρονομιά της σκλαβιάς, πάνω στην οποία οικοδομήθηκε ο παγκόσμιος καπιταλισμός, η Wynter προσκαλεί ένα πολύ ευρύτερο σύνολο της ανθρωπότητας να απελευθερωθεί από την νεοφιλελεύθερη ορθοδοξία και κοσμολογία. Κοσμολογία που περιορίζει ακόμη και μερικά από τα πιο ριζοσπαστικά κινήματα της εποχής μας. Αν και απορρίπτουν τον νεοφιλελευθερισμό ή ακόμα και τον καπιταλισμό, πολλοί εξακολουθούν να προσπαθούν να προτείνουν απλώς μια καλύτερη διαχείριση των σπάνιων πόρων και των πληθυσμών.
Σήμερα, είμαστε έρμαιο κυνικών παιγνιδιών δημοσίων σχέσεων που επιδιώκουν να οικειοποιηθούν τη γλώσσα και το πνεύμα των αγώνων, για να μας πουλήσουν «πράσινο καταναλωτισμό» ή να μας κάνουν να πιστέψουμε πως νέες τεχνολογίες, όπως οι διαμοιραζόμενες βάσεις δεδομένων (blockchains) ή τα κρυπτονομίσματα, μπορούν από μόνα τους να οδηγήσουν στην απελευθέρωση του ανθρώπου. Ταυτόχρονα, οι ιστορίες της πάλης του κινήματος, μεταμορφώνονται σε φιλελεύθερες φαντασιώσεις που δικαιολογούν το status quo, όταν τις διηγούνται μέσα από τον εξατομικευτικό και μανιχαϊστικό φακό των καπιταλιστικών βιομηχανιών της ψυχαγωγίας.
Απέναντι σε αυτά χρειαζόμαστε, περισσότερο από ποτέ, δυνατές ιστορίες συλλογικού αγώνα και μεταμόρφωσης, ικανές να εμπνεύσουν. Ευρύτερα, χρειαζόμαστε μορφές γραφής, θεωρίας και αφήγησης που να μας αποκαλύπτουν τι σημαίνει να αναλαμβάνουμε δράση στον κόσμο που μας περιλαμβάνει, όχι ως μεμονωμένα άτομα αλλά ως κοινά κινήματα. Αλλά και πέρα από νέους τρόπους προφορικής, γραπτής ή καλλιτεχνικής αφήγησης, πρέπει επίσης να διηγούμαστε τέτοιες ιστορίες στους δρόμους, στη δράση μας, στην κωμωδία και τραγωδία του υλικού αγώνα. Χρειαζόμαστε, περισσότερο από ποτέ, δυνατές ιστορίες συλλογικού αγώνα και μεταμόρφωσης, ικανές να εμπνεύσουν.
Ο στόχος μπροστά μας είναι μνημειώδης και χωρίς προηγούμενο. Από τη μία, οφείλουμε να ακολουθήσουμε τους Ζαπατίστας, αγωνιζόμενοι για «έναν κόσμο στον οποίο χωρούν πολλοί κόσμοι». Ταυτόχρονα, οφείλουμε, με κάποιο τρόπο, να αναλάβουμε την ευθύνη μας ως ένα παγκόσμιο είδος με τις βαθείς και τρομερές δυνάμεις που του επιτρέπουν να μεταμορφώσει τον εαυτό του και τον κόσμο.
Οι ιδεολόγοι αρχιτέκτονες του νεοφιλελευθερισμού μας διηγήθηκαν την ιστορία που λέει πως το σύστημα παγκοσμιοποίησης της ελεύθερης αγοράς ήταν το μόνο που μπορούσε να εκφράσει αληθινά και με ασφάλεια τις φιλοδοξίες του παγκόσμιου είδους μας. Μόνο αν υποτασσόμασταν όλοι στην ειρηνική διακυβέρνηση των αγορών θα ήμασταν ασφαλείς από τους ίδιους μας τους εαυτούς: οι μεγάλοι ιδεολογικοί, θρησκευτικοί και εθνικοί αγώνες θα εξαφανίζονταν, αφού το εγγενώς άπληστο είδος μας οδήγησε πια την ανταγωνιστική του φύση στη δίκαιη καπιταλιστική αρένα. Η εκδίκηση, η ξενοφοβία, η άγνοια και η έλλειψη θα νικηθούν. Ήταν ένα ελκυστικό όνειρο, όχι μόνο επειδή μας υποσχέθηκε κάποιο είδος ειρήνης που θα ήταν όντως το «τέλος της ιστορίας», αλλά και επειδή ήταν τόσο εύκολο: αντί για κάποιο είδος παγκόσμιας αφύπνισης και μεταμόρφωσης, το μόνο που έπρεπε να κάνουμε ήταν να καθίσουμε αναπαυτικά, να χαλαρώσουμε και να δράσουμε «κανονικά» ως homo oeconomicus.
Και όμως τώρα, σχεδόν μισό αιώνα νεοφιλελεύθερης επανάστασης, μεγάλο μέρος του κόσμου μας έχει μετατραπεί σε ερείπια, ή, ακριβέστερα, η καταστροφή του πλανήτη, που ξεκίνησε με τη αρπαγή των σκλάβων και την εισβολή στο «Νέο Κόσμο», τώρα φτάνει το τρομακτικό του τέλος. Αν και υποσχόταν το τέλος της εκδίκησης, ο παγκόσμιος αποικιοκρατικός καπιταλισμός μετατράπησε σε σύστημα εκδίκησης ο ίδιος. Όχι μόνο ενθάρρυνε την ανάπτυξη ακροδεξιών πολιτικών εκδίκησης, αλλά, χωρίς καν προσπάθεια ή ενορχήστρωση, εκδικείται για το είδος μας περίεργα, κυρίως μέσω του κλιματικού χάους, αλλά και των μαζικών δολοφονιών μεταναστών, της μαζικής φυλάκισης των ανθρώπων που ζουν στο ρατσισμό, και τον παγκόσμιο τρόμο της κοινωνικοοικονομικής εγκατάλειψης που μας στοιχειώνει όλους.
Σήμερα βρισκόμαστε αντιμέτωποι με τη ζοφερή πραγματικότητα που λέει πως, ακόμη κι αν με κάποιο τρόπο, μαγικό, καλούσαμε παγκόσμια επανάσταση ικανή να εκπληρώσει τα όνειρά μας, θα κληρονομούσαμε έναν κατεστραμμένο κόσμο. Τα σημεία – κλειδιά για την ανατροπή του κλίματος έχουν ενεργοποιηθεί. Γενιές έχουν τραυματιστεί. Η άρχουσα τάξη, στην απόγνωσή της, να προστατεύσει την περιουσία και τα προνόμιά της, εκθρέφει τα κολαστήρια του αντιδραστικού μίσους και της αγανάκτησης και τους δίνει να δοκιμάσουν αίμα. Ο κόσμος και τα κορμιά μας είναι μες στην τοξίνη. Έχουμε συνηθίσει, όλοι μας, σε μια μορφή καπιταλιστικής επιβίωσης που επιδιώκει να μας μετατρέψει σε φορείς της αναπαραγωγής του συστήματος, μέσα από μικρές και μεγάλες ενέργειες. Είναι πληγές που θα χρειαστούν επίπονη και συγκεκριμένη προσπάθεια γενεών για να επουλωθούν.
Κι όμως, παρ’ όλα αυτά, επιμένουμε στον αγώνα, ανθίζουμε μες στην αλληλεγγύη και επανασυνδεόμαστε με το εκ γενετής μας δικαίωμα στην αλληλοβοήθεια και το συλλογικό γίγνεσθαι της αλληλοεξάρτησής μας. Το ζήτημα μπροστά μας είναι πώς μπορούμε να διηγηθούμε μια νέα, διαφορετική ιστορία για το ποιοι είμαστε «εμείς», «εμείς» οι πολλοί, οι πολλοί διαφορετικοί «εμείς». Πώς μπορούμε να πούμε μια ιστορία μέσω των πράξεών μας που μας βοηθά να θυμόμαστε και να αναζωπυρώνουμε τις δυνάμεις μας της άρνησης και της συνδημιουργίας με τρόπους που κάνουν τον κόσμο ευρύτερο, λιγότερο περιορισμένο, που μας δίνουν το δικαίωμα να διεκδικούμε τον πλούτο που παράγουμε συνεργατικά αντί να αναζητάμε τα υπολείμματα ενός δολοφονικού συστήματος; Αυτή η αφήγηση συντελείται γύρω μας, παντού, και δεν τη συναντάς πια μόνο σε οραματικά έργα θεωρίας ή λογοτεχνίας, όσο και αν και αυτά είναι όντως ζωτικής σημασίας. Και το πιο σημαντικό είναι πως, αποτελούν ιστορίες που διηγούμαστε στην καθημερινότητά μας και που μιλούν μέσα από τον χαρακτήρα των αγώνων μας. Μπορούμε να διηγηθούμε μια άλλη ιστορία για το τι σημαίνει να είσαι άνθρωπος ή και πολλές ιστορίες και να κάνουμε αυτές τις ιστορίες αλήθεια.
*Ο Μαξ Χάιβεν (Max Haiven) είναι συγγραφέας, διδάσκων στο πανεπιστήμιο Λέηκχεντ και επικεφαλής στην καναδική ερευνητική έδρα για την Ριζοσπαστική Φαντασία (Canada Research Chair in the Radical Imagination). Το άρθρο δημοσιεύτηκε στα αγγλικά, στο Roar, και αποδόθηκε στα ελληνικά από τη Λαμπρινή Θωμά.
