Ο Μίκης (Μιχαήλ) Θεοδωράκης (Χίος, 29 Ιουλίου 1925 – Αθήνα, 2 Σεπτεμβρίου 2021) ήταν Έλληνας συνθέτης, στιχουργός, πολιτικός κρητικής και μικρασιατικής καταγωγής. Θεωρείται ένας από τους σημαντικότερους σύγχρονους Έλληνες μουσικοσυνθέτες και ως μια από τις επιδραστικότερες και σπουδαιότερες προσωπικότητες της Ελλάδας στο δεύτερο ήμισυ του 20ού αιώνα. Ως πολιτικός υπήρξε υπουργός και τέσσερις φορές εκλεγμένος βουλευτής του ελληνικού κοινοβουλίου, μία φορά με την Ε.Δ.Α., δύο φορές με το Κ.Κ.Ε και δύο ως ανεξάρτητος με το ψηφοδέλτιο της Ν.Δ, ενώ παράλληλα ήταν ακτιβιστής τιμημένος με το Βραβείο Ειρήνης Λένιν το 1983. Μέχρι τον θάνατό του, θεωρούταν ως ο μεγαλύτερος εν ζωή Έλληνας συνθέτης του 21ου αιώνα.
Είχε ασχοληθεί με πολλά είδη της μουσικής, ενώ είχε συνθέσει τον ίσως πιο αναγνωρίσιμο ελληνικό ρυθμό διεθνώς, το Συρτάκι για την κινηματογραφική ταινία Ζορμπάς ο Έλληνας (Zorba the Greek, 1964). Επίσης είχε ασχοληθεί με την κλασική μουσική γράφοντας συμφωνίες, ορατόρια, μπαλέτα, όπερες και μουσική δωματίου.
Συνθέσεις του έχουν ερμηνευτεί από καλλιτέχνες παγκοσμίου φήμης, όπως οι Beatles, η Σίρλεϊ Μπάσεϊ, η Τζόαν Μπαέζ και η Εντίθ Πιάφ, ενώ έχει γράψει μουσική για γνωστές ταινίες όπως: Φαίδρα (1962), Αλέξης Ζορμπάς (1964), Ζ (1969) και Σέρπικο (1973). Το 1970, για τη μουσική στη ταινία Ζ, του απονεμήθηκε το βραβείο BAFTA για πρωτότυπη μουσική, ενώ ήταν υποψήφιος στην ίδια κατηγορία του 1974, για την ταινία State of Siege, και το 1975, για την ταινία Serpico. Επίσης ήταν υποψήφιος για Γκράμι το 1966 και το 1975 για το μουσικό θέμα των ταινιών Ζορμπάς και Serpico αντίστοιχα.
Το 2000 προτάθηκε για βραβείο Νόμπελ Ειρήνης.
Το πιο σημαντικό του έργο θεωρείται η μελοποιημένη ποίηση, χρησιμοποιώντας ως στίχους ποιήματα βραβευμένων ποιητών ελληνικής και ξένης καταγωγής, όπως οι Γιάννης Ρίτσος (Βραβείο Ειρήνης Λένιν 1976), Κώστας Βάρναλης (Βραβείο Ειρήνης Λένιν 1959) Γιώργος Σεφέρης (Βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας 1963), Πάμπλο Νερούδα (Βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας 1971), Οδυσσέας Ελύτης (Βραβείο Νόμπελ Λογοτεχνίας 1979). Ήταν βασική φωνή κατά της Χούντας των Συνταγματαρχών η οποία τον φυλάκισε και απαγόρευσε τα τραγούδια του.
Απεβίωσε στις 2 Σεπτεμβρίου 2021 σε ηλικία 96 ετών και τάφηκε, σύμφωνα με την τελευταία του επιθυμία, στον Γαλατά Χανίων, στην Κρήτη.
Περισσότερα εδώ
Λίγα λόγια για τον Ιάκωβο Καμπανέλλη
Ο Ιάκωβος Καμπανέλλης (2 Δεκεμβρίου 1921 - 29 Μαρτίου 2011) ήταν Έλληνας θεατρικός συγγραφέας, στιχουργός, σεναριογράφος, δημοσιογράφος και ακαδημαϊκός. Από τα θεατρικά του έργα τα πλέον γνωστά είναι "Η Στέλλα με τα κόκκινα γάντια", "Έβδομη μέρα της δημιουργίας", "Η Αυλή των θαυμάτων", "Ηλικία της νύχτας", "Παραμύθι χωρίς όνομα", "Γειτονιά των Αγγέλων", "Βίβα Ασπασία", "Οδυσσέα γύρισε σπίτι", "Αποικία των τιμωρημένων", "Το μεγάλο μας τσίρκο", "Ο εχθρός λαός" και "Πρόσωπα για βιολί και ορχήστρα".
Βιογραφικά στοιχεία
Ο Ιάκωβος Καμπανέλλης γεννήθηκε στη Νάξο στις 2 Δεκεμβρίου 1921. Ήταν το έκτο από τα εννέα παιδιά του Στέφανου Καμπανέλλη, εμπειρικού φαρμακοποιού, και της Αικατερίνης Λάσκαρη. Ο πατέρας του καταγόταν από την Χίο, ενώ η μητέρα του προερχόταν από παλιά αρχοντική οικογένεια της Κωνσταντινούπολης. Στη Νάξο, στις δύο πρώτες τάξεις του Γυμνασίου, είχε συμμαθητή τον Μανώλη Γλέζο.
Το 1935 η οικογένειά του μετέβη για μόνιμη εγκατάσταση στην Αθήνα. Εργαζόταν το πρωί και το βράδυ σπούδαζε τεχνικό σχέδιο στη Σιβιτανίδειο. Το φθινόπωρο του 1942 συνελήφθη από τους Γερμανούς και οδηγήθηκε και κρατήθηκε στο στρατόπεδο συγκέντρωσης Μαουτχάουζεν μέχρι τον Μάιο του 1945, οπότε και απελευθερώθηκε από τις συμμαχικές δυνάμεις.
Όταν επέστρεψε στην Ελλάδα, μαγεύτηκε από τις παραστάσεις του Θεάτρου Τέχνης του Καρόλου Κουν, τον χειμώνα του 1945-46. Προσπάθησε να γίνει ηθοποιός, ελλείψει όμως γυμνασιακού απολυτηρίου δεν έγινε αποδεκτός από το Εθνικό Θέατρο. Έτσι αφοσιώθηκε στο γράψιμο. Τον Καμπανέλλη ανακάλυψε ο Αδαμάντιος Λεμός. Το πρώτο θεατρικό έργο του ήταν «ο Χορός πάνω στα στάχυα», που παρουσιάστηκε τη θερινή θεατρική περίοδο του 1950 από τον θίασο Λεμού στο Θέατρο «Διονύσια» της Καλλιθέας.
Τον Οκτώβριο του 1981 τοποθετήθηκε στη θέση του διευθυντή ραδιοφωνίας της ΕΡΤ. Έγινε ακαδημαϊκός το 1999, στη νέα έδρα του Θεάτρου της Ακαδημίας Αθηνών. Το 2000 του απονεμήθηκε από τον Πρόεδρο της Δημοκρατίας το παράσημο του Ανώτερου Ταξιάρχη του τάγματος του Φοίνικα.
Πέθανε στις 29 Μαρτίου 2011, λόγω νεφροπάθειας, λίγες μέρες μετά τον θάνατο της γυναίκας του Νίκης.
Όλα τα έργα που παίχτηκαν
- Χορός πάνω στα στάχυα - Θίασος Αδαμάντιου Λεμού, 1950
- Έβδομη μέρα της δημιουργίας - Εθνικό Θέατρο, Β' Σκηνή, 1955-56
- Αυτός και το παντελόνι του και η Κρυφή ζωή του Γουώρεν Μήττυ(μονόπρακτα) - Βασίλης Διαμαντόπουλος, 1957
- Η Αυλή των Θαυμάτων - Θέατρο Τέχνης, 1957-58
- Η ηλικία της νύχτας - Θέατρο Τέχνης, 1958-59
- Ο Γορίλας και η Ορτανσία - Θίασος Έλσας Βεργή, 1959
- Παραμύθι χωρίς Όνομα - Νέο Θέατρο Βασίλη Διαμαντόπουλου - Μαρίας Αλκαίου 1959-60
- Γειτονιά των αγγέλων - Θίασος Καρέζη, 1963-64
- Βίβα Ασπασία - Θίασος Καρέζη, 1966-67
- Οδυσσέα γύρισε σπίτι - Θέατρο Τέχνης, 1966-67
- Αποικία των τιμωρημένων - Πειραματικό Θέατρο Μαριέττας Ριάλδη, 1970-71
- Ασπασία - Θίασος Καρέζη-Καζάκου, 1971-72
- Το μεγάλο μας τσίρκο - Θίασος Καρέζη-Καζάκου, 1972-73
- Το κουκί και το ρεβύθι - Θίασος Καρέζη-Καζάκου, 1974
- Ο εχθρός λαός - Θίασος Καρέζη-Καζάκου, 1975
- Πρόσωπα για βιολί και ορχήστρα - Θέατρο Τέχνης, 1976-77
- Τα τέσσερα πόδια του τραπεζιού - Θέατρο Τέχνης, 1978-79
- Ο μπαμπάς ο πόλεμος - Θέατρο Τέχνης, 1981
- Ο αόρατος Θίασος - Εθνικό Θέατρο, 1988
- Ο δρόμος περνά από μέσα - 1992
- Τρεις σε μοναξιά (Ο πανηγυρικός, Αυτός και το παντελόνι του, Ο επικήδειος) - Θέατρο Στοά, 1992, Θανάσης Παπαγεωργίου.
- Σιλωάμ και Ο κρυφός ήλιος" - Θέατρο Τζένη Καρέζη, 2016
Έγραψε επίσης σενάρια κινηματογραφικών ταινιών κυριότερα των οποίων είναι:
- Στέλλα σε σκηνοθεσία Μιχάλη Κακογιάννη.
- Ο δράκος σε σκηνοθεσία Νίκου Κούνδουρου.
- Το Ποτάμι σε σκηνοθεσία Νίκου Κούνδουρου.
- Αρπαγή της Περσεφόνης σε σκηνοθεσία Γρηγόρη Γρηγορίου.
- Το κανόνι και τ' αηδόνι σε σκηνοθεσία Ιάκωβου και Γιώργου Καμπανέλλη.
- Κορίτσια στον ήλιο σε σκηνοθεσία Βασίλη Γεωργιάδη.
Επίσης ο Ιάκωβος Καμπανέλλης συνέγραψε και το βιβλίο Μαουτχάουζεν, όπου εξιστορεί όσα έζησε στο στρατόπεδο συγκέντρωσης και εξόντωσης από το 1943 ως το 1945. Η διήγηση γίνεται σε δύο χρόνους, καθώς ο αφηγητής αναφέρεται εναλλάξ στη ζωή στο απελευθερωμένο πλέον στρατόπεδο και στη ζωή κατά τη διάρκεια της αιχμαλωσίας. Η αφήγηση, συνταρακτικά απλή και ανθρώπινη, παρέχει πληροφορίες για τις θηριωδίες που έλαβαν χώρα στα στρατόπεδα συγκέντρωσης κατά τη διάρκεια του Β' Παγκοσμίου Πολέμου, αλλά ρίχνει φως και σε μία πιο άγνωστη πτυχή του δράματος: της επανάκτησης της ζωής από τους επιζήσαντες μέσα από την περιγραφή των αντικειμενικών συνθηκών αλλά και της ψυχολογικής κατάστασης των θυμάτων τις πρώτες μέρες της απελευθέρωσής τους. Το βιβλίο κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Κέδρος.
Έργα του Καμπανέλλη έχουν μεταφρασθεί και παιχτεί στην Αγγλία, Αυστρία, Γερμανία, Ουγγαρία, Ρουμανία, Βουλγαρία, Ρωσία, Κίνα, Η.Π.Α και Σουηδία. Ασχολήθηκε επίσης με τη δημοσιογραφία στις εφημερίδες Ελευθερία (1963-65), Ανένδοτος (1965-66) και από το 1975 στα Νέα. Υπήρξε επίσης μέλος της Εταιρίας Ελλήνων Θεατρικών Συγγραφέων.
Εκδόσεις των έργων του
- Καμπανέλλης Ιάκωβος, Μαουτχάουζεν, Εκδόσεις Θεμέλιο (1961), Εκδόσεις Κέδρος (1995)
- Καμπανέλλης Ιάκωβος, Η αρπαγή της Περσεφόνης: Σενάριο για την ομώνυμη ταινία του Γρηγόρη Γρηγορίου, εκδ. Αιγόκερως (1996)
- Καμπανέλλης Ιάκωβος, Θέατρο, τομ 1-8, εκδ. Κέδρος (1999-2010)
Θεατρικές Παραστάσεις
Κατάλογος ελληνικών παραστάσεων των θεατρικών έργων του Καμπανέλλη
Κάποια πράγματα για το «Άσμα Ασμάτων»
«Είμαι ένας από τους επιζήσαντες κρατούμενους στο SS στρατόπεδο συγκεντρώσεως και εξοντώσεως του Μαουτχάουζεν. Ένας από εκείνους που τον Μάιο του 1945 κλαίγοντας και ελπίζοντας εφώναζαν ποτέ πια! Ήταν τότε που οι οπαδοί του ναζισμού έχασαν τον πόλεμο. Ο ναζισμός όμως επέζησε. Κυρίως γιατί αιώνιες κοινωνικές πληγές αφέθηκαν αθεράπευτες. Και μένουν ακόμα! Και επιπλέον, γιατί η αντικομμουνιστική υστερία έκαμε τον ναζισμό να ξεχνιέται, και κάποτε και να αθωώνεται. Μετά από 48 χρόνια αυτό που θέλω να φωνάξω είναι πάλι;…» σημείωνε ανάμεσα σε άλλα, μάλλον το 1993, ο Ιάκωβος Καμπανέλλης, ο μεγάλος μας θεατρικός συγγραφέας και «πατριάρχης» της σύγχρονης ελληνικής δραματουργίας.
«Η μπαλάντα του Μαουτχάουζεν – Έξι τραγούδια» – Ο δίσκος:
Το φοβερό ναζιστικό στρατόπεδο συγκέντρωσης και εξόντωσης του Μαουτχάουζεν, άνοιξε τις πύλες του στην Αυστρία στις 8 του Αυγούστου 1938. Υπήρξε συνώνυμο του θανάτου και τόπος μαρτυρίου για πάνω από 200.000 κρατούμενους από σχεδόν όλες τις χώρες της Ευρώπης. 122.797 άνθρωποι, ανάμεσά τους και 3.700 Έλληνες, ξεψύχησαν μαρτυρικά στα κρεματόριά του. Ο Ιάκωβος Καμπανέλλης πιάστηκε από τους Γερμανούς στην Κατοχή, το 1943 και οδηγήθηκε στο Μαουτχάουζεν όπου παρέμεινε έως τις 5 του Μάη 1945. Την καθοριστική αυτή εμπειρία που θα επηρεάσει όλο το έργο του την κατέγραψε στο βιβλίο «Μαουτχάουζεν» (εκδ. Θεμέλιο, 1961) που θα καταγραφεί ως ένα από τα πιο σημαντικά έργα της αντιπολεμικής λογοτεχνίας.
«Κοπέλες του Μαουτχάουζεν,
κοπέλες του Μπέλσεν,
μην είδατε την αγάπη μου;»
Ο Μίκης Θεοδωράκης παρακινεί τον Καμπανέλλη να γράψει τους στίχους των τεσσάρων τραγουδιών του ομώνυμου κύκλου που θα μελοποιήσει ο ίδιος και θα κυκλοφορήσει το 1966 με την εμβληματική, καθηλωτική ερμηνεία της Μαρίας Φαραντούρη στα χιλιοτραγουδισμένα «Άσμα Ασμάτων», στον «Αντώνη», στον «Δραπέτη» στο «Άμα τελειώσει ο πόλεμος». Η σπουδαία ερμηνεύτρια θα πει για τον δίσκο: «Ο αγαπημένος μας μεγάλος συγγραφέας, ακαδημαϊκός και ποιητής Ιάκωβος Καμπανέλλης, έδωσε αυτά τα ποιήματα στον Μίκη Θεοδωράκη, ο οποίος πολύ σωστά εμπνεύστηκε αμέσως. Και βρέθηκα εγώ σε αυτή την καταπληκτική συγκυρία -όπου θα μπορούσε να ήταν κάποιος άλλος, μία άλλη κοπέλα- ήμουν εγώ η τυχερή να βρεθώ σε αυτή τη χρονική στιγμή, να αρέσει πολύ η φωνή μου στον Μίκη και να τραγουδήσω το “Μαουτχάουζεν”, το οποίο, όταν το πρωτοτραγούδησα, ο Μίκης μου είπε, “να θυμάσαι ότι αυτό το έργο θα σε ακολουθεί για πάντα”».
Ο δίσκος στην πρώτη κυκλοφορία του φέρει τον τίτλο «Μαουτχάουζεν – Έξι τραγούδια». Εκτός από τα τον κύλο τραγουδιών που υπογράφει στιχουργικά ο Καμπανέλλης, περιλαμβάνει ακόμα έξι τραγούδια σε στίχους Νίκου Γκάτσου, Τάσου Λειβαδίτη, Γεράσιμου Σταύρου και Δημήτρη Χριστοδούλου, στην άλλη πλευρά του.
«Η μπαλάντα του Μαουτχάουζεν» παρουσιάστηκε για πρώτη φορά στις εγκαταστάσεις του πρώην ναζιστικού στρατοπέδου συγκέντρωσης Μαουτχάουζεν, από τον Μίκη, παρουσία του Ιάκωβου Καμπανέλλη, τον Μάη του 1988. Στην ιστορική συναυλία που πραγματοποιήθηκε παρουσία του τότε ομοσπονδιακού καγκελάριου της Αυστρίας, Φραντς Βρανίτσκι, τα συγκλονιστικά κομμάτια ερμήνευσαν μπροστά στους δεκάδες χιλιάδες προσκυνητές που είχαν συγκεντρωθεί απ’ όλη την Ευρώπη, στα ελληνικά η Μαρία Φαραντούρη, στα εβραϊκά η Ελινόαρ Μοάβ-Βιντιάδη και στα γερμανικά η σπουδαία ηθοποιός και τραγουδίστρια της Γερμανικής Λαοκρατικής Δημοκρατίας, Γκίζελα Μάι, η θρυλική πρωταγωνίστρια του «Μάνα Κουράγιο» και άλλων έργων του Μπέρτολτ Μπρεχτ.
«Η μπαλάντα του Μαουτχάουζεν» δεν αποτελεί μόνο μια καταδίκη στη βία και την αλλοφροσύνη του πολέμου, αλλά και έναν ύμνο στον έρωτα, που μπορεί ν’ ανθίσει ακόμη και σ’ ένα εφιαλτικό περιβάλλον και να κρατήσει ζωντανή την ελπίδα για ζωή. Από τότε και παρά το ότι έχει παρουσιαστεί σε χιλιάδες συναυλίες και έχει κυκλοφορήσει σε αμέτρητους δίσκους σε όλον τον κόσμο, το έργο παραμένει ζωντανό, να χτυπάει την καμπάνα που δεν αφήνει τη τον εφησυχασμό και τη λήθη να εξαπλωθούν.
Ακολουθούν το βίντεο και οι στίχοι του τραγουδιού.
Τι ωραία που είν’ η αγάπη μου με το καθημερνό της φόρεμα κι ένα χτενάκι στα μαλλιά.
Την είδαμε σε μακρινό ταξίδι, δεν είχε πια το φόρεμά της ούτε χτενάκι στα μαλλιά. Τι ωραία που είν’ η αγάπη μου, η χαϊδεμένη από τη μάνα της και τ’ αδελφού της τα φιλιά.
